Berahime Merkezli Bir Okuma Biçimi Bağlamında Klasik İslam Kelamında İlhad Düşüncesi

Öz

Sözlükte “meyledip yönelmek, gerçekten sapmak, emredileni yerine getirmemek, kuşku duymak, mücadele ve münakaşa etmek” gibi anlamlara gelen ilhâd kelâm terimi olarak “Allah’ın varlığı veya birliğini, dinin temel hükümlerini inkâr etmek, bunlar hakkında kuşku beslemek veya uyandırmak, dinî kuralları hafife almak” mânasında kullanılır. İlhâda sapan kimseye mülhid denir. Bilhassa Abbâsîler döneminde Hint ve Fars kültürüne ilginin artmasıyla birlikte bu kültürlerden beslenen tenâsüh ve hulûl inancı İslâmî ibadet şekillerinin tezyif veya inkârı, nübüvvetin inkarı fikri gibi bir yönüyle ilhâd ifade eden telakkiler gizli veya açık şekilde dile getirilmekteydi. Söz konusu hareketlerden doğmuş olan ilhâd fırkaları, İslâm’ın temel inançlarını savunan düşünür ve bilginler tarafından titizlikle incelenmiş ve eleştlmiştir. Bu makalede, ilhad kavramı, Berahime merkeze alınarak klasik İslam kelamcılarının görüşleri ışığında değerlendirmeye tabi tutulacaktır.